2017 оны Авлигын төсөөллийн индексийн дүнг дэлхий даяар 2018 оны 2-р сарын 22-нд үүсгэн байгууллагдсаныхаа 25 жилийн ойг тэмдэглэж буй Транспэрэнси Интернэшнл байгууллага зарлаж байна. Дэлхий нийтээр авлигатай тэмцсээр байгаа хэдий ч ихэнх улс орнуудын урагшлалт нь хэт удаан байна. Судалгаанаас харахад авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаанд дийлэнх орнуудад сүүлийн зургаан жилд ахиц дэвшил гараагүй байна.

Судалгаанаас харахад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн эрх чөлөө бага, төрийн бус байгууллагууд, иргэний нийгэм нь нь сул хамгаалалттай орнуудад авлигын түвшин өндөр буюу авлигын индексийн оноо бага байна.

Авлигын төсөөллийн индекс нь тухайн орны төрийн салбарын авлигыг дүгнэсэн экспертүүдийн үнэлгээнд үндэслэдэг. Авлигад өртсөн байдлыг 180 улсын түвшнийг жагсаан 100 хүртэлх оноогоор дүгнэдэг бөгөөд “100” оноо авбал авлигагүй гэж үздэг бол "0" оноо авбал өндөр авилгатай орны тоонд ордог. Энэ жил авлигын төсөөллийн индексээр 50-аас доош оноо авсан улс орнуудаас гуравны хоёроос дээш оноо авсан улсуудын дундаж оноо 43 байна.

Сүүлийн 6 жилийн турш Кот Ивуар, Сенегал, Их Британи зэрэг улсуудын авлигын төсөөллийн индексийн оноо сайжирсан бол Сири, Йемен, Австрали зэрэг хэд хэдэн улсууд буурчээ.

2017 оны хувьд өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад 81 улсын оноо нь сайжирсан боловч 62 улсын оноо буурч, авлигын төсөөллийн индексийг Шинэ Зеланд, Дани Улс 89, 88 оноогоор тэргүүлсэн бол Сири, Өмнөд Судан, Сомали зэрэг улсууд нь хамгийн бага буюу 14, 12, 9 оноогоор сүүлийн байрт жагслаа. Хамгийн сайн гүйцэтгэлтэй бүс нутаг болсон Баруун Европын орнууд нь дунджаар 66 оноотой бол хамгийн муу үзүүлэлттэй бүс нутагт Сахараас урагш Африк (дундаж оноо 32), Зүүн Европ, Төв Азийн улсууд (дундаж оноо 34) багтжээ. Аль ч улс авлигаас бүрэн ангид байх боломжгүй ч гэлээ, оноогоороо дээгүүр жагссан улсууд нь нээлттэй засаглал, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, иргэний эрх, эрх чөлөө, хараат бус шүүхийн тогтолцоогоороо дэлхийд тэргүүлдэг улсууд юм. Авлигын төсөөллийн индексээрээ доогуур жагссан улс орнууд нь авлигачид ял шийтгэлгүй өнгөрдөг, ядуу засаглалтай, сул дорой институцтай байдлаараа сул оноо авсан байна.

Авлигад автсан улсад долоо хоног тутам сэтгүүлчид амиа алддаг

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын авлигын төсөөллийн индексийн үр дүнг цаашид авлигын түвшин, сэтгүүлзүйн эрх чөлөөг хамгаалах, иргэний нийгмийн оролцоог хамгаалах талаар судалж үзсэн байна. 2012 оноос хойш амь насаа алдсан сэтгүүлчид нь бүгд авлигад автсан авлигын индексийн оноо бага орнуудад амиа алдсан байна.

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын гүйцэтгэх захирал Patricia Moreira өнөөдөр Берлин хотноо хэлэхдээ "Сэтгүүлч, сурвалжлагчид авлигын эсрэг дугарахдаа айдасгүй байх ёстой. Авлига өндөр орнуудад ихээхэн далайцтайгаар иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллийн салбарыг нухчин дарж байгаа бөгөөд бид иргэний нийгэм ба хэвлэл мэдээллийг хамгаалж, илүү өргөн далайцтайгаар авлигын эсрэг дуугарах ёстой" гэж онцоллоо.

Сэтгүүлчдийг хамгаалах комиссын дүн шинжилгээгээр өнгөрсөн зургаан жилийн хугацаанд дэлхий даяар амиа алдсан 10 сэтгүүлчийн 9 нь Авлигын төсөөллийн индексээр 45-аас бага оноо авсан улсуудад амиа алджээ. Энэ нь дунджаар долоо хоног тутам дор хаяж нэг сэтгүүлч авлига ихтэй улсад амь насаа алдаж байна гэсэн үг. Үүнээс гадна нас барсан таван сэтгүүлчийн нэг нь авлигын тухай сэдвийг хөндсөн байжээ. Харамсалтай нь уг хэргүүдийн ихэнх нь шүүх байгууллага илрүүлэн ял оноогоогүй байна.

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын дэлхий даяар 100 гаруй салбартайгаа хамтран ажилладаг туршлага нь авлигал, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний хоорондын уялдаа холбоог баталгаажуулдаг. Жишээлбэл, энэ жилийн индексээр 37 оноо авсан Бразильд сүүлийн зургаан жилд 20 сэтгүүлч нас баржээ. Орон нутгийн засаг захиргааны авлига, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэгт эрэн сурвалжлага хийж буй Бразилийн сэтгүүлчдийн амь нас өдөр тутам эрсдэлтэй учирч байна.

Авлига нь иргэний нийгмийн орон зайг багасгахад нөлөө үзүүлдэг

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллага нь авлигын түвшин болон иргэний нийгмийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа эрхлэх, төрийн бодлогод нөлөөлөх эрх чөлөөний харилцан хамаарлыг авч үзсэн. Дэлхийн шударга ёсны (World Justice Forum ) төслийн судалгаанаас үзэхэд иргэний эрх чөлөөн дээр бага оноо авсан улс орнууд авлигын түвшин хамгийн өндөр буюу авлигын индексийн оноо хамгийн бага байна.

Иргэнийн нийгмийн байгууллагуудыг боомилохын тулд "Татан буулгах кампанит ажил явуулах, дарамт шахалт үзүүлэх гэх мэт аргуудыг хэрэглэж байна. Мөн иргэний нийгмийн оролцоог хязгаарлах хуулиудыг батлан гаргаж байна.

Унгар Улсын авлигын төсөөллийн индекс нь өнгөрсөн зургаан жилийн хугацаанд 10 нэгжээр буурсан ба 2012 онд 55 байсан бол 2017 онд 45 болсон нь Зүүн Европын иргэний нийгмийн орон зайг багасгах оролдлого хийсний бодит жишээ билээ. Унгарт саяхан боловсруулсан хуулийн төсөл нь ТББ-уудыг хязгаарлаж, тэдний хандив санхүүжилт авах үйл ажиллагааг хазаарлах зорилготой юм. Энэ хуулийг Унгарын парламент батлах ёсгүй. Энэ нь олон иргэний нийгмийг сүйрэлд хүргэж, оролцоог нь хязгаарлах болно. Бид ийм үйл ажиллагаа явуулж буй засгийн газруудад, иргэний нийгмийн оролцоог нэмэгдүүлэхийг уриалж байна хэмээн Транспэрэнси Интернейшнл байгууллагын гүйцэтгэх захирал Patricia Moreira өнөөдөр Берлин хотноо мэдэгдлээ

Авлигын төсөөллийн индексийн тухай

Транспэрэнси Интэрнэшнл байгууллагаас 1995 оноос хойш гаргасан Авлигын төсөөллийн индекс нь төрийн салбарын авлигын дэлхийн тэргүүлэх үзүүлэлт юм. Энэхүү индекс нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс авсан улс орнуудын авлигын харьцангуй түвшинг жил бүр гаргаж өгдөг. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг www.transparency.org/research/cpi хаягаар орж үзнэ үү.

Авлигал, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, эв нэгдэл, эрх чөлөөний харилцан хамаарлыг харуулсан манай хамгийн сүүлийн үеийн дүн шинжилгээнд Сэтгүүлчдийг хамгаалах сэтгүүл, Хил хязгааргүй сурвалжлагч, Ардчиллын төслийн төрөл зүйл, Дэлхийн шударга ёсны төсөл зэргээс цуглуулсан статистик мэдээллийг ашигладаг. Эдгээр байгууллагуудад бид талархаж байна.

Авлигын индекс юуг хэмждэг вэ?

· Тухайн оронд төсвийн хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулж байгаа эсэх

· Төрийн албан хаагч албан тушаалаа урвуулан ашиглаж байгаа эсэх

· ЗГ авлигын эсрэг үр дүнтэйгээр тэмцэж, шударга байдлыг төрийн салбарт хэвшүүлж байгаа

· Зориудаар хүнд сурталыг бий болгож, авлигыг дэмжиж байгаа эсэх

· Төрийн албанд томилгоо хийхдээ ур чадварыг үнэлдэг , эсвэл танил талын томилгоо хийж байгаа эсэх

· Авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан тушаалтанд хариуцлага тооцож байгаа эсэх

· Хөрөнгө орлогын мэдүүлэг авах, ашиг сонирхлыг зөрчлөөс сэргийлэх хангалттай эрхзүйн орчин байгаа эсэx

· Авлигыг мэдээлсэн шүгэл үлээгч, сэтгүүлч нарыг хамгаалсан хууль, эрхзүйн орчин байгаа эсэх

· Төрийн үйл ажиллагааны мэдээлэл иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээлэлд нээлттэй байгаа эсэх

· Бизнес, улс төрийн бүлэглэлүүдийн далд ашиг сонирхол

Авлигын индекс юуг хэмждэггүй вэ?

· Авлигатай нүүр тулсан иргэдийн авлигын үзэл бодол

· Татвараас зайлсхийсэн эсэх

· Хууль бус санхүүгийн гүйлгээ

· Тухайн улсын авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааг хэмждэггүй

· Мөнгө угаах гэмт хэрэг

· Хувийн хэвшлийн хоорондын авлига

Авлигын төсөөллийн индекс 2017

Товч мэдээлэл

· Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагаас авлигын төсөөллийн индексийг (CPI) гарган зарлаж эхэлсэний 25 жилийн ой тохиож байна. Дэлхий даяар авлигатай тэмцэж байгаа боловч дийлэнх орны хувьд удаашралтай байна.

· Авлигатай тэмцэх үйл хэрэгт цаг хугацаа шаардагддаг. Зарим улс орны хувьд сүүлийн 6 жилийн хугацаанд ямар ч ахиц дэвшил гаргасангүй.

· Авлигын төсөөллийн индексийн үзүүлэлтэнд хамрагдсан улс орнуудын гуравны хоёроос дээш улсууд 50-с доош оноо авч дунджаар 43 оноо авсан байна.

· Сүүлийн 6 жилийн хугацаанд, зарим улсын хувьд Авлигын төсөөллийн индексийн оноогоор Зааны Ясан Эрэг, Их Британи зэрэг орнуудын үзүүлэлт дээшилсэн бол зарим орны хувьд буурсан үзүүллэлттэй байна, жишээ нь Сири, Йемен,Австрали улсууд.

· Анхаарал татсан, түгшүүртэй нэгэн зүйл бол Авлигын индексийн дүн шинжилгээнээс харахад авлигын индекс бага орнуудад хэвлэлийн эрх чөлөөг хамгаалдаггүй, иргэний нийгмийн байгууллагуудын хамгаалалт сул байдаг байна.

Авлигын төсөөллийн индексийн онцлог

· Авлигын төсөөллийн индекс нь төрийн байгууллагуудын авлигын талаар дүн шинжилгээ хийж, 180 гаруй улс орон, нутаг дэвсгэрийг жагсаадаг бөгөөд бизнес эрхлэгчдээс 13 төрлийн судалгаа хийж, мэргэжлийн шинжээчид үнэлгээ хийж гаргадаг.

· Индексийг хэмжихдээ 0-c 100 оноогоор хэмжиж гаргана. Тоон үзүүлэлт өсөх тусах цэвэр авлигагүй улс байна. 0 оноо нь хамгийн их авлигалтай улс бөгөөд 100 оноо авсан улс нь маш цэвэр, авлигагүй улс байна.

· 2017 оны хувьд 81улс орны хувьд оноо нь сайжирсан боловч харьцуулахад 62 улс орны оны буурсан байна. Шинэ Зеланд болон Дани улсын хувьд 89, 88 оноо авч индексийг тэргүүлсэн бол Сири, Өмнөд Судан, Сомали улс хамгийн бага оноо буюу 14, 12, 9 оноо авсан.

Сэтгүүлчдийн эсрэг авлига ба хүчирхийлэл

· Бид энэ жил авлигатай холбоотой асуудлыг мэдээлэх олон нийтийн идэвхи зүтгэлтэн, сэтгүүлчид болон иргэний нийгмийн чадварыг гүнзгийрүүлэн судалсан. Иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээлэл олон улсад хөгжин дэлгэрч буй орчин цагт энэ төрлийн шинэ судалгаа явуулах нь цаг үеэ олсон, оновчтой юм.

· Авлигын төсөөллийн индексийн судалгааны үзүүлэлтээр хэвлэлийн эрх чөлөөг хамгаалж, иргэний нийгэмтэй хэлэлцүүлэг явуулдаг улс орнуудад авлигын түвшин бага байдаг байна. Харин эсрэгээрээ, иргэд, хэвлэл мэдээллийн дуу хоолойг хязгаарладаг улс орнуудын индексийн судалгааны үзүүлэлт тааруу дүнтэй гарчээ.

· Хэвлэлийн эрх чөлөөг хязгаарладаг орнуудад сэтгүүлчид мэдээ дамжуулснаар өөрсдийнхөө амь насыг эрсдэлд оруулдаг юм байна. Тухайлбал, олон сэтгүүлчид эрэн сурвалжилж байхдаа амь насаа алджээ.

· Сэтгүүлчдийг хамгаалах холбооноос хийсэн судалгаанаас үзвэл өнгөрсөн 6 жилийн хугацаанд авлигын төсөөллийн индекс дээр 45-аас бага оноо авсан улс орнуудад дэлхий даяар амь насаа алдсан 10 сэтгүүлч тутмын 9-с илүү нь амь насаа алджээ. 2012 оноос хойш амь насаа алдсан сэтгүүлчид бүгд авлига ихтэй улс орнуудад амь насаа алдсан байна. Энэ нь дунджаар долоо хоног тутамд 1 сэтгүүлч авлига ихтэй улс оронд амиа алдаж байна гэсэн үг юм.

· Таван сэтгүүлчийн нэг нь авлигын талаарх түүхийг хөндөж амь насаа алдсан бөгөөд харамсалтай нь эдгээр хэргүүдийн дийлэнх тохиолдолд шүүх шударга ёсыг тогтоож гэмтэнгүүдэд ял оноосонгүй.

· Манай байгууллагын дэлхий даяарх 100 гаруй орон дахь салбаруудаас ирсэн мэдээлэл ч үүнийг давхар нотолж байна. Энэ жилийн индексээр 37 оноо авсан Бразил улс сүүлийн 6 жилийн хугацаанд 20 сэтгүүлч амь үрэгджээ. Орон нутгийн засаг захиргааны авлига, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэгтэй тэмцэж буй тэдний амь нас өдөр бүр эрсдэлд учирч байна.

Авлига ба Иргэний нийгмийн орон зай

· Транспэрэнси Интернэшнл байгууллага нь авлигын түвшин, иргэний нийгмийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа эрхлэх, төрийн бодлогод нөлөөлөх, эрх чөлөөний хоорондын уялдаа холбоог авч үздэг. Энэ үнэлгээ нь иргэний эрх чөлөөний төлөө бага оноо авсан ихэнх улс орнууд авлигын түвшин өндөр байна.

· Тухайлбал, Унгар Улс сүүлийн 6 жилийн хугацаанд10 оноогоор буурч, 2012 онд 55 оноо авч байсан бол 2017 онд 45 оноо авч авлигын үзүүлэлт өссөн нь Зүүн Европ дахь иргэний нийгмийн орон зайг хамгийн их түгшээх жишээ болоод байна. Унгарт саяхан боловсруулсан хуулийн төслийг парламент батлавал энэ хууль нь ТББ-уудыг хязгаарлаж, тэдний хандивтай холбоотой үйл ажиллагааг хүчингүй болгох аюулд хүргэж болзошгүй юм. Энэ нь хандивийн санхүүжилтийн бүтцэд суурилсан ТББ-уудыг гадуурхаж иргэний нийгмийн орон зайг хазаарлах нөлөөтэй.

· Авлигын индексээр 30 оноо авсан Украйн Улсад авлигалын эсрэг тэмцэж буй идэвхитнүүд, ТББ-ууд, сэтгүүлчдийн эсрэг халдлагад өртөж байна. Өнөөгийн байдлаар иргэний нийгмийн байгууллагууд өдөр тутмын үйл ажиллагаа явуулахад хүндрэлтэй болсон ба ихээхэн бэрхшээлтэй цахим мэдүүлгийн маягтуудыг бөглөхөд хүргэсэн. Энэхүү саад бэрхшээлийг зогсоохыг Украйны Засгийн газраас шаардаж байгаа бөгөөд уриалж байгаа засгийн газраас нь гаргасан амлалтууд байгаа хэдий ч эдгээр бэрхшээлүүд нь байсаар байна.

· Эсрэгээрээ,Зааны Ясан Эрэг улс нь авлигын эсрэг тэмцэлд ихээхэн дэвшил гаргасан бөгөөд Авлигын төсөөллийн индекс (CPI) үзүүлэлт дээр сүүлийн 4 жилд 9 оноо нэмж авч чаджээ. 2013 оноос 2017 оны хооронд 27 онооноос 36 оноо авч өссөн үзүүлэлттэй байна. Мөн энэ хугацаанд 3 оноог иргэний нийгмийн оролцоо ба хэвлэлийн эрх чөлөөг нэмэгдүүлснээр авсан байна.

Авлигад иргэний эрх чөлөө яаж нөлөөлж байна

· Тухайн орны иргэний нийгмийн эрх чөлөө ба авлигын түвшин хоорондоо шууд хамааралтай бөгөөд дэлхийн олон оронд тулгамдсан асуудал хэвээрээ байна.

· Сэтгүүлчид эрэн сурвалжлах явцдаа амиа алдаж байгаа бол иргэний идэвхитнүүд авлигын эсрэг дугарахаас эмээж байна. Эрх мэдэлтнүүд ял шийтгэл хүлээхгүйгээр авлигыг өөгшүүлж, хүчирхийллээ үргэлжлүүлсээр байна.

· Авлигын түвшин өндөр орнуудад эрх баригчид авлигын эсрэг дугарч буй бүхнийг нухчин дарж, иргэдийн нийгмийн асуудлыг шийдэх ёстой төсвийн хөрөнгийг завшсаар байна.

Зөвлөмж

· Төр, Засаг болон бизнесийн салбарынхан чөлөөтэй ярих, бие даасан хэвлэл мэдээлэл, улс төрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх мөн иргэний нийгмийг оролцуулах зэргээр зайлшгүй дэмжих үүрэгтэй.

· Иргэний нийгмийн зүгээс шийдвэр гаргагчид болон засгийн газруудтай үргэлжлүүлэн хамтран ажиллаж тэдний хариуцлагыг өндөржүүлэх ёстой. Иргэний нийгмийн орон зай сул, иргэдийн оролцоо сул, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарласан улс орнуудад авлигын эсрэг тэмцэх боломжгүй байдаг.

· Улс орнууд НҮБ-ын тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг ханган ажиллахдаа зорилт тус бүр дээр авлигын асуудлыг онцлох ёстой. Мөн 2030 онд Тогтвортой Хөгжлийн Зорилтыг биелүүлэхдээ авлигыг бууруулах зорилгоор илүү их арга хэмжээ авч ажиллах шаардлагатай.

· Авлигыг бууруулж чадсан орнууд тухайлбал Их 20 болон ЭЗХАХБ(OECD), НҮБ нь улс орнууд иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг илүү нээлттэй, чөлөөтэй байлгахад туслах чиглүүлэх хэрэгтэй.

· Авлигын индексээр тэргүүлэгч авлигыг бууруулж чадсан орнууд нь авлига өндөр орнуудаас авлига нэвтрэхийг зогсоохын тулд орж ирж буй хөрөнгийн эх үүсвэрийг хянадаг байх ёстой. Түүнчлэн авлигын индекс оноо өндөр орнууд авлига индексийн оноо бага, авлига ихтэй орнуудад авлигын эсрэг тэмцэхэд нь техниийн болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх ёстой.

Авлигын индекс ба Монгол Улс

Энэхүү Авлигын индекс бол Монгол улсын хууль тогтоох байгууллага, гүйцэтгэх засаглал ба шүүх засаглалыг дэлхийн экспертүүдийн үнэлсэн үнэлгээ юм.

Монгол улсын мэдээллийн эх үүсвэр байгууллагууд

1.World Bank Country Policy and Institutional Assessment 2017- Дэлхийн банкны улс орнуудын Бодлого ба институцийн үнэлгээ

Авбал зохих 100 онооноос Монгол Улсын авсан оноо 2017 онд

43 оноо авч 4 оноогоор буурсан (2016 онд 47, 2015 онд 47 )

Зөвлөмж - 43 оноо авч 4 оноогоор буурсан нь шийдвэр гаргагч нарт хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.

2. World Economic Forum Executive Opinion Survey 2017-Дэлхийн Эдийн Засгийн Форум, Гүйцэтгэх захирлуудын үзэл бодлын судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

30 оноо авч 8 оноогоор буурсан (2016 онд 38, 2015 онд 42 )

1. Бизнес хийхийн тулд хахууль аль нөхцөлд өгдөг эсэх

2. Тухайн улсад төсвийн мөнгийг авлигын замаар хувь хүн, компанид шилжүүлж завших боломжтой эсэх

Зөвлөмж - 30 оноо авч 8 оноогоор буурсан нь бизнэсийн орчин дахь авлигын эрсдлийг бууруулах шаардлагатайг харуулж байна.

3.Global Insight Country Risk Ratings 2016- Глобал Инсайт Улс орнуудын эрсдлийн эрэмбэ

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

35 оноо авч 12 оноогоор буурсан (2016 онд 47, 2015 онд 42 )

Зөвлөмж - 35 оноо авч 12 оноогоор буурсан нь төрийн байгууллагууд бизнес эрхлэгчдэд зохиомол бэрхшээл учруулж авлигын орчинг бий болгохыг бууруулах шаардлагатай.

4. Bertelsmann Foundation Transformation Index 2017-2018 Бэртслманн Фонд Улс орнуудын шилжилтийн индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

41 оноо авч 5 оноогоор өссөн (2016 онд 36, 2015 онд 36 )

1977 онд байгуулагдсан хараат бус байгууллага ба 129 орны Менежмент Индекс ба статус индексийг 17 шалгуурын 52 асуултаар үнэлдэг

Нэг улсад 2 мэргэжилтэн ажиллаж тухайн улсын шилжилтийн ба менежментийн үзүүлэлтийг бичмэл ба тоон хэлбэрээр гаргадаг. Шалгуурын оноог тухайн улсын ‘шинжээч’ гаргадаг, үүний дараа 2 дахь шинжээч дахин оноог дүгнэдэг.

Дараа нь бүсийн шинжээч баталгаажуулдаг.

Үнэлгээний асуултууд: (1-10 оноо)

- (1 оноо, хамгийн бага) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч ял шийтгэл хүлээдэггүй, олон нийт жигшдэггүй.

- (10 оноо, хамгийн их) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч хатуу ял шийтгэл хүлээж, олон нийт жигшдэг.

- (1 оноо, хамгийн бага) Засгийн газар авлигыг хянах чадваргүй, шударга байдал алдагдсан.

- (10 оноо, хамгийн их) Засгийн газар авлигыг хянах чадвартай, шударга байдлын үр дүнтэй механизм бүрдсэн.

Зөвлөмж - 41 оноо авч 5 оноогоор өссөн нь АТГ 2016-2017 онуудад шалгасан болон шийдвэрлэсэн авлигын хэргүүд өсч засгийн газарт авлигатай тэмцэх улс төрийн хүсэл эрмэлзлэл бий болсныг илэрхийлсэн эерэг үзүүлэлт боллоо. Цаашид АТГазрыг бүх талаар улам бэхжүүлэх шаардлагатай. Засгийн газар авлигын эсрэг үйл ажиллагаагаа улам эрчимжүүлэх ёстой.

5. IMD World Competitiveness Yearbook 2017- Дэлхийн өрсөлдөх чадварын судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

33 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2016 онд 35, 2015 онд 37 )

Зөвлөмж - 33 оноо авч 2 оноогоор буурсан нь баялгийг бүтээгч компаниудыг дэмжих чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгож бизнесийн орчинг сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.

6. World Justice Project Rule of Law Index Expert Survey 2017 – 2018-Дэлхийн шударга ёсны төсөл, Улс орнуудын хуулийн засаглалын индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

36 оноо 2 оноогоор буурсан (2016 онд 38, 2015 онд 35)

Хуулийн засаглалын үзүүлэлт

World Justice Project нь ашгийн бус хараат бус байгууллаг бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрт хуулийн засаглалыг дэмжих зорилготой. Тухайн орон дахь хуулийн засаглалын байдлыг үнэлдэг.

Шалгуур: 53 асуулт 4 үндсэн бүлэгтэй:

- Төрийн албан хаагч гүйцэтгэх эрх мэдлийн хүрээнд албан тушаалаа хувийн ашиг сонирхолд ашигладаг эсэх;

- Цагдаа, цэргийн салбарт төрийн албан хаагч хувийн ашиг сонирхлоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Хуулийг хэрэгжүүлэх, мөрдүүлэх төрийн албан хаагчид хувийн ашиг сонирхлын зорилгоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Мэдээллийг олон нийт, хуульчид, судлаачдаас цуглуулдаг.

- 0-100 оноогоор үнэлдэг.

Зөвлөмж -36 оноо авч 2 оноогоор буурсан нь хуулийн засаглалд дахь шударга байдлын үнэлгээ юм. Улс төрчдийн нөлөө ба авлигын эрсдэл прокурор болон шүүгч нарын шийдвэрт нөлөөлж байгаа нь оноо буурахад нөлөөлсөн байх талтай. Хуулийн засаглалын хараат бус байдлыг бэхжүүлэх шаардлагатай байна.

7. Political Economic Risk Consultancy – Asian Intelligence 2017- Улс орнуудын эрсдлийн гарын авлага

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

32 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй (2016 онд 32, 2015 онд 31)

Зөвлөмж - 32 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй боловч улс төрийн намуудын авлига, санхүүжилт, улс төр бизнесийн бүлэглэлээс бүрдсэн авлигажсан капитализм ( crony capitalism ) тогтолцоог устгах шаардлагатайг харуулж байна.

8. Varieties of Democracy (V-Dem) 2017- Улс орнуудын ардчиллын хэмжүүр

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

35 оноо авч 1 оноогоор дээшилсэн (2016 онд 34, 2015 онд байхгүй)

Зөвлөмж 35 оноо авч 1 оноогоор дээшилсэн ба иргэдийн оролцоо хяналттай ардчиллын тогтолцоог бэхжүүлсэнээр оноо өсөх боломжтой.

9. Economist Intelligence Unit Country Risk Service 2017- Улс орнуудын эдийн засгийн эрсдлийн судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд

37 оноо авсан оноо хэвээр (2016 онд 37, 2015 онд 38 )

Зөвлөмж - 37 оноо авсан оноо хэвээрээ ба төсвийн зарцуулалтыг ил тод хариуцлагатай болгож төрийн албаны томилгоог ур чадвар мерит зарчмаар явуулсанаар оноо нэмэгдүүлэх боломжтой.

Транспэрэнси Интернэшнл Байгууллагын зөвлөмж

Монгол Улсын хувьд Авлигын индекс 2012 онд 36 оноотой, 2013 онд 38 оноотой, 2014 онд 39 оноотой , 2015 онд 39 оноотой 72 байранд, 2016 онд 38 оноотой 87 байранд, 2017 онд 36 оноотой 103 байранд орсон байна.Сүүлийн 5 жилийн үзүүлэлт зогсонги байдалд байгаа нь авлигын эсрэг чиглэлд хууль эрх зүйн томоохон өөрчлөлт хийхгүй байгаатай холбоотой байна.

1.World Bank Country Policy and Institutional Assessment 2017 - Дэлхийн банкны улс орнуудын Бодлого ба институцийн үнэлгээгээр 43 оноо авч өмнөхөөс оныхоос 4 оноогоор буурсан нь шийдвэр гаргагчдын хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах шаардлагатай байгааг харуулж байна.

2. World Economic Forum Executive Opinion Survey 2017 - Дэлхийн Эдийн Засгийн Форум, Гүйцэтгэх захирлуудын үзэл бодлын судалгаагаар 30 оноо авч өмнөх үеэс мөн 8 оноо буурсан нь бизнэсийн орчин дахь авлигын эрсдэл өндөр байгааг энэ чиглэлд дэвшил гаргах ёстой.

3. Global Insight Country Risk Ratings 2016 - Глобал Инсайт Улс орнуудын эрсдлийн эрэмбэ судалгааны дүнгээр 35 оноо авч өмнөхөөс 12 оноогоор буурсан нь төрийн байгууллагууд бизнэс эрхлэгчдийн үйл ажиллагаанд зохиомол бэрхшээл, саад тотгор учруулж, улмаар авлигын шалтгаан нөхцлийг үүсгэж байгааг анхааралдаа авч, бизнесийн үйл ажиллагаанд элдэв саад тотгор, чирэгдэл хүнд суртлыг бууруулах шаардлагатай юм.

4. Bertelsmann Foundation Transformation Index 2017-2018 - Бэртслманн Фонд Улс орнуудын шилжилтийн индексээс 41 оноо авсан нь өмнөхөөс 5 оноогоор өссөн үзүүлэлт бөгөөд энэ нь АТГ 2016-2017 онуудад шалгасан болон шийдвэрлэсэн авлигын хэргүүдийн тоо өсч засгийн газарт авлигатай тэмцэх улс төрийн хүсэл эрмэлзлэл бий болсныг илэрхийлж байна. Азийн орнуудад авлигатай тэмцэхэд дэвшил гаргасан нэг гол хүчин зүйл нь авлигатай тэмцэх байгууллагаа бэхжүүлэх ирсэн явдал юм. Монгол Улсын хувьд сүүлийн жилүүдэд АТГ-ын байр суурийг ганхуулж, хууль зүйн орчныг сулруулахыг оролдох явдал ажиглагдах болсон ба харин ч эсрэгээр нь Авлигатай тэмцэх байгууллагыг бэхжүүлж, Авлигын эсрэг хууль зүйн орчинг боловсронгуй болгон, Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн авлигын уг үндсээр нь устгаж, иргэдийн итгэлийг нэмэгдүүлэх нь нэн чухал болохыг онцолж байна.

5. IMD World Competitiveness Yearbook 2017- Дэлхийн өрсөлдөх чадварын судалгаагаар 33 оноо авч, өмнөхөөс 2 оноогоор буурсан нь баялаг бүтээгч компаниудыг дэмжих чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгож бизнэсийн орчинг сайжруулах шаардлагатай байгааг харуулж байна. Төрийн бодлого үйл ажиллагаа тогтворгүй байсны улмаас гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг цааш түлхэж, дотоодын бизнесийн салбарт сөргөөр нөлөөлж Монгол Улсын өрсөлдөх чадварыг бууруулж, авлигын эрсдэлтэй нөхцөл байдлыг бий болгож байна. Иймд бизнесийн салбарт чөлөөт өрсөлдөөнийг дэмжих, худалдан авалтын үйл ажиллагаанд ил тод болон үр ашигийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай юм.

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын боловсруулсан төрийн өмчит компаниудын авлигаас сэргийлэх гарын авлагыг төрийн өмчит компаниудад нэвтрүүлж, авлигаас урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай.

6. World Justice Project Rule of Law Index Expert Survey 2017–2018 - Дэлхийн шударга ёсны төсөл, Улс орнуудын хуулийн засаглалын индекс 2 оноогоор буурч, 36 оноо авсан нь хуулийн засаглалд дахь шударга байдлын үнэлгээ буурсныг харуулж байна. Улс төрчдийн нөлөө ба авлигын эрсдэл прокурор болон шүүгч нарын шийдвэрт нөлөөлж байгаа нь оноо буурахад нөлөөлсөн байх талтай. Шүүх эрх мэдэл, хууль сахиулах байгууллагын хараат бус байдлыг бэхжүүлэхэд онцгойлон анхаарах шаардлагатай байна.

7. Political Economic Risk Consultancy – Asian Intelligence 2017- Улс орнуудын эрсдлийн гарын авлага судалгааны дүнгээр 32 оноо авсан нь өмнөх онынхоос оноо өөрчлөгдөөгүй боловч улс төрийн намуудын авлига, санхүүжилт, улс төр бизнесийн бүлэглэлээс бүрдсэн авлигажсан капитализм (crony capitalism) тогтолцоог устгах шаардлагатай байгааг харуулж байна.

8. Varieties of Democracy (V-Dem) 2017- Улс орнуудын ардчиллын хэмжүүр судалгаагаар 35 оноо авч өмнөх оноос 1 оноогоор ахисан нь иргэдийн оролцоо, хяналттай ардчиллын тогтолцоог бэхжүүлсэнээр оноог өсгөх боломжтойг харуулж байна.

9. Economist Intelligence Unit Country Risk Service 2017- Улс орнуудын эдийн засгийн эрсдлийн судалгаагаар 37 оноо авсан бөгөөд өмнөх судлагааны оноо хэвээрээ ба төсвийн зарцуулалтыг үр ашигтай, ил тод хариуцлагатай болгох, төрийн албаны томилгоог ур чадвар мерит зарчмаар явуулсан явуулж хэвшсэн тохиолдолд судалгааны оноог нэмэгдүүлэх боломжтой.

Ерөнхий зөвлөмж

1.Хууль тогтоох засаглал

Монгол Улсын авлигын төсөөллийн индекс буурахад нөлөөлсөн бас нэг шалтгаан нь хараат бус ажиллах ёстой төрийн институцууд болох аудит, шүүхийн байгууллагуудын хараат бус байдал суларч байгаа нь сөргөөр нөлөөлж нөлөөлж байна. Авлигын томоохон хэргүүдийн шийдвэрлэлт удааширч, ял шийтгэлгүй өнгөрөх, авлигын улмаас улсад учирсан хохирол эргэн төлөгдөхгүй байгаа нь нийгэмд авлигын эсрэг тэмцэлд иргэдийн итгэлийг сулрахад хүргэж байна. Хууль тогтоох байгууллага нь улс төр бизнесийн бүлэглэлээс бүрдсэн авлигажсан капитализм ( crony capitalism ) бүлэглэлийн нөлөөнөөс ангид байх ёстой. Шүгэл үлээгч нарыг хамгаалах хуулийг батлах ёстой. Хэвлэл мэдээлэл ба иргэний нийгмийг улс төрчдийн нөлөөлөл, дарамт шахалтаас ангид байлгах, хамгаалах тогтолцоог бүрдүүлэх, Монгол Улсын ардчиллыг сонгуулийн ардчиллаас сонгуулийн дараахь иргэдийн оролцоо, хяналт зөвшилцөлийн ардчилал болгон төлөвшүүлэхэд шаардлагтатай хууль зүйн орчинг бүрдүүлэх нь зүйтэй.Улс төрийн намуудын ба санхүүжилт хууль сул байгаа нь авлигын нэг гол шалтгаан болж байна. Дээр дурдсан асуудал тус бүр дээр шаардлагатай хууль зүйн орчинг боловсронгуй болгох хуулиудыг батлан гаргах шаардлагатайг онцлон тэмдэглэж байна.

2.Гүйцэтгэх засаглал

Төсвийн зарцуулалтад хариуцлага ба ил тод, үр ашигтай байдлыг нэмэгдүүлэх нь нэн чухал байна. Төрийн албан хаагчдыг ур чадварт суурилан томилж, улс төрийн томилгоо, нөлөөллийг таслан зогсоох шаардлагатай байна. АТГ-ын байр суурийг ганхуулж, хууль зүйн орчныг сулруулахыг оролдох явдал ажиглагдах болсон ба харин ч эсрэгээр нь Авлигатай тэмцэх байгууллагыг бэхжүүлж Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг улам эрчимжүүлэх шаардлагатай.

3. Шүүх Засаглал

Дэлхийн Шударга Байдлын Төслийн үнэлгээнд дурдагдсан Шүүгч ба Прокуроруудын хараат бус байдлыг бэхжүүлэх шаардлагтай байгааг онцолж байна.

4.Иргэний нийгэм

Залуус болон иргэдийн авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдүүлэх, технологийн дэвшилийг ашиглах явдлыг нэмэгдүүлэх нь чухал байна. Хэвлэл мэдээлэл ба иргэний нийгмийн авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдэх ёстой, Шийдвэр гаргагч нарт тавих иргэдийн эгэх хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлэхэд иргэн бүр идэвхтэй оролцож шаардлагтай үед холбогдох байгууллагт мэдээлэх ёстой.