Мэдээ, мэдээлэл / admin / 9 сар өмнө

Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагаас 2019 оны Авлигын төсөөллийн индексийг 2020 оны 1 сарын 23-нд танилцууллаа. 

ЭНЭ ЖИЛИЙН АВЛИГЫН ИНДЕКСИЙН ОНЦЛОГ

180 орныг хамруулан 13 хүртэлх эх сурвалж мөн бизнесийн удирдах ажилтны санал асуулгаар 0-100 онооны хооронд тодорхойлсон. 0 (өндөр авлигатай ) -100 (цэвэр).

Дэлхийн улсуудын гуравны хоёр нь 50 онооноос доош оноо авсан ба дундаж нь 43 оноо авчээ. 2012 оноос хойш Эстони, Грек зэрэг 22 улс орон оноогоо сайжруулсан бол Канад , Австрали, Никарагуа зэрэг 21 улс оноогоо бууруулсан тоонд орж байна. Эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй орнууд ч гэсэн авлигатай тууштай тэмцэхгүй бол ухралт гарч байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна. Их 7 буюу G7 улс орнуудын хувьд Канад (-4), Франц (-3), Британи (-3), АНУ(-2) оноо алдсан бол Герман болон Японд үзүүлэлтээ сайжруулаагүй бол Итали нэг оноогоор урагшилжээ.

Улс төр ба Авлига

Улс төрийн намын мөн сонгуулийн санхүүжилтын хууль эрх зүйн орчин ба хэрэгжилт сайн байгаа улс орнууд уг судалгаагаар өндөр оноо авсан нь харагдаж байна. Уг үнэлгээгээр 70 ба түүнээс дээш оноо авсан улс орнуудад сонгуулийн санхүүжилтийн хууль эрх зүй тодорхой, системтэйгаар хэрэгжиж байгаа бол 34-35 оноо авсан улс орнуудад зохицуулалт сул эсхүүл зохицуулалтгүй байна.

2012 оноос хойш Авлигын индексийн оноогоо сайжруулж чадсан орнуудын 60 хувь нь сонгуулийн хандивыг эрх зүйн хүрээнд зохицуулж чадсан байна.

2019 онд дийлэнх улс орнуудад авлигын эсрэг тэмцэлд дэвшил гараагүй бөгөөд авлига иргэдийн өдөр тутмын амьдралд сөргөөр нөлөөлсөн жил болсоныг Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагын гүйцэтгэх захирал Patricia Moreira онцоллоо. “Авлигыг бууруулан иргэдийн амьдралыг сайжруулахын тулд улс төр дэх бохир мөнгийг хязгаарлан иргэдийг шийдвэр гаргах боломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Илүү өргөн хүрээний зөвшилцөл хийж иргэдийн оролцоог хангаж чадсан улсуудын авлигын индекс дунджаар 61 оноо авсан бол иргэдийн оролцоог хангаагүй улс төрийн шийдвэр гаргадаг улсуудын дундаж оноо 32 байна. 2012 оноос хойш авлигын индексийн оноо нь буурсан орнууд улс төр, нийгэм ба бизнесийн төлөөлөлтэй шийдвэр гаргахдаа зөвшилцдөггүй.

ЗӨВЛӨМЖ

Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагын зүгээс авлигыг бууруулж улс төрд итгэлцлийг бий болгохын тулд дараах зөвлөмжийг улс орнуудад хүргэж байна :

· Хяналт эрх мэдлийн тэнцвэрийг зохистой байдлаар хэрэгжүүлэх

· Төрийн алба болон Төсвийн зарцуулалтыг ашиг сонирхолын зөрчлөөс ангид байлгах

· Улс төрийн санхүүжилтийг хянаж, санхүүжүүлэгчээс улс төрд нөлөөлөх нөлөөлөөс урьдчилан сэргийлэх

· Төрийн албанаас чөлөөлөгдсөний дараа үүсэж болох ашиг сонирхлын зөрчлийг зохицуулах

· Лоббиг зохицуулах, нээлттэй оролцоотой шийдвэр гаргах

· Сонгуулийг шудрага явуулах, зөрчил гаргасан этгээдэд хариуцлага тооцох механизмыг бүрдүүлэх

· Иргэд, хүний эрхийн төлөө тэмцэгчид, шүгэл үлээгчид ба сэтгүүлчдийг чадавхижуулж эрхийг нь хамгаалах

Дэлгэрэнгүй зөвлөмжийг : www.transparency.org/cpi2019

Монгол улсын мэдээллийн эх үүсвэр байгууллагууд

1.World Bank Country Policy and Institutional Assessment 2019- Дэлхийн банкны улс орнуудын Бодлого ба институцийн үнэлгээ

Авал зохих 100 онооноос Монгол Улсын авсан оноо 2019 онд 35 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-43, 2017-43, 2016 -47,)

• Тухайн улсыг үнэлэхдээ 16 шалгуураар үнэлэх ба эдийн засгийн менежмент, бүтцийн бодлого, нийгмийн бүх нийтийн оролцоог хангасан, тэгш хүртээмжтэй бодлого, төсвийн менежмент ба институтууд гэсэн 4 том бүлэг хувааж үнэлдэг: (1) Эдийн засгийн бодлого - Economic Management, (2) Structural Policies, (3) Policies for social inclusion and equity, (4) Public sector management and institutions

• Төрийн салбарын ил тод байдал, хариуцлага болон авлига гэсэн 3 хүрээнд хэмждэг.

• (Transparency, Accountability, and Corruption)

• Үүнд: (a). Гүйцэтгэх засаглалын хариуцлагатай байдал. Төрийн албан хаагчид гаргасан шийдвэртээ болон гүйцэтгэлдээ хариуцлага хүлээдэг эсэх; (accountability of the executive to oversight institutions and of public employees for their performance)

• (b). Төрийн бус байгууллага ба иргэний нийгэм төрийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг цаг хугацаанд нь авах боломжтой байдаг эсэх; (access of civil society to information on public affairs)

• (c). Төрийн үйл хэрэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн далд ашиг сонирхолд автах; (state capture by narrow vested interests)

2. World Economic Forum Executive Opinion Survey 2019-Дэлхийн Эдийн Засгийн Форум, Гүйцэтгэх захирлуудын үзэл бодлын судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 28 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-31, 2017-30 ,2016 онд 38, 2015 онд 42 )

• 2017 оны судалгаа нь 133орны 12,775 бизнесийн гүйцэтгэх удирдлагуудын саналыг тусгасан.

• Хамтрагч байгууллагаар тухайн улс орны хараат бус эдийн засгийн их сургууль, институцууд, бизнес сургуулиуд хамрагдсан.

• Судалгаанд оролцогчид тухайн орны бизнесийн орчинг үнэлсэн.

• Асуусан асуултууд:

1. Бизнес хийхийн тулд хахууль аль нөхцөлд өгдөг эсэх

• Импорт, экспорт хийхэд

• Төрийн үйлчилгээ (public utilities)

• Үйл ажиллагааны татвар

• Төрийн тендер, гэрээ, зөвшөөрөл авахад

• Шүүхийн шийдвэрт нөлөөлөх

2. Тухайн улсад төсвийн мөнгийг авлигын замаар хувь хүн, компанид шилжүүлж завшиж боломжтой эсэх

3.Global Insight Country Risk Ratings 2019- Глобал Инсайт Улс орнуудын эрсдлийн эрэмбэ

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 47 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй (2018-47 2017 -35, 2016 онд 47, 2015 онд 42 )

• 1950 онд байгуулагдсан компани бөгөөд 30 оронд 5100 ажилчинтай. Макро эдийн засгийн болон салбарын дүн шинжилгээг хийдэг. 1999 оноос 6 шалгуураар үнэлдэг.

- улс төр,

- эдийн засаг,

- хууль,

- татвар,

- аюулгүй байдал,

- тухайн орны авлигын индекс

• Тухайн оронд ажиллаж амьдарч буй мэргэжилтнүүдийг оролцуулан тухайн мэргэжилтнүүд салбар тус бүр дээрх үнэлгээг асуудал тус бүрээр үнэлдэг. Тухайлбал, гар цайлгахаас авахуулаад улс төрийн өндөр түвшний авлигын асуудлыг хүртэл хамруулан судалдаг.

• Авлигатай холбоотой үзүүлэлт нь:

• Тухайлбал, хувь хүн ба компани тухайн оронд бизнэс эрхлэхэд жижиг зөвшөөрлөөс авахуулаад томоохон гэрээ байгуулах хахууль өгөх шаардлага үүсдэг эсэх, энэ нь тухайн бизнэс эрхлэгчийг эрсдэлд оруулдаг эсэх г.м.

• Энэ нь тухайн компани тухайн улсад хөрөнгө оруулж, үйл ажиллагаа явуулснаар шүүхийн маргаанд орох, нэр хүндээ алдах зэрэг эрсдэлд оруулдаг.

4. Bertelsmann Foundation Transformation Index 2019-2018- Бэртслманн Фонд Улс орнуудын шилжилтийн индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 37 оноо авч 4 оноогоор буурсан (2018-41 , 2017-412016 онд 36, 2015 онд 36 )

1977 онд байгуулагдсан хараат бус байгууллага ба 129 орны Менежмент Индекс ба статус индексийг 17 шалгуурын 52 асуултаар үнэлдэг

Нэг улсад 2 мэргэжилтэн ажиллаж тухайн улсын шилжилтийн ба менежментийн үзүүлэлтийг бичмэл ба тоон хэлбэрээр гаргадаг. Шалгуурын оноог тухайн улсын ‘шинжээч’ гаргадаг, үүний дараа 2 дахь шинжээч дахин оноог дүгнэдэг.

Дараа нь бүсийн шинжээч баталгаажуулдаг.

Үнэлгээний асуултууд: (1-10 оноо)

- (1 оноо, хамгийн бага) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч ял шийтгэл хүлээдэггүй, олон нийт жигшдэггүй.

- (10 оноо, хамгийн их) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч хатуу ял шийтгэл хүлээж, олон нийт жигшдэг.

- (1 оноо, хамгийн бага) Засгийн газар авлигыг хянах чадваргүй, шударга байдал алдагдсан.

- (10 оноо, хамгийн их) Засгийн газар авлигыг хянах чадвартай, шударга байдлын үр дүнтэй механизм бүрдсэн.

5. IMD World Competitiveness Yearbook 2017- Дэлхийн өрсөлдөх чадварын судалгаа

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд 33 оноо (2016 онд 35, 2015 онд 37 )

• IMD нь дэлхийд өндөрт бичигдэх Швейцарийн бизнэсийн сургууль бөгөөд эндээс эрхлэн жил бүр гаргадаг World Competitiveness Year book 2016 нь тухайн улсын өрсөлдөх чадварыг үнэлж үүндээ улс төр болон нийгмийн хүчин зүйлс нь бизнесийн өрсөлдөх чадварт хэрхэн нөлөөлж байгааг судалдаг.

• Судалгаанд 333 шалгуурыг ашигладаг ба Өрсөлдөх чадвар гэдэг бол тухайн улсын эдийн засгийн бодлого нь бизнэсийн хүрээнд тухайн орны компаниуд хэрхэн баялагийг бүтээн бий болгож улмаар тухайн улсын иргэдийн ирээдүй хэрхэн баталгаажиж байгааг хэмждэг.

• Тухайн оронд үйл ажиллагаа явуулж байгаа гадаадын болон дотоодын бизнесменүүдээс боловсруулсан асуумжийн дагуу судалгааг явуулдаг.

• 0 -100 гэсэн хэмжүүрээр тухайн орны авлигын түвшинг үнэлдэг.

6. World Justice Project Rule of Law Index Expert Survey 2018– 2019 -Дэлхийн шударга ёсны төсөл, Улс орнуудын хуулийн засаглалын индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 36 оноо авсан өөрчлөгдөөгүй (2018 -36,2017 -36, 2016 онд 38, 2015 онд 35)

Хуулийн засаглалын үзүүлэлт

World Justice Project нь ашгийн бус хараат бус байгууллаг бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрт хуулийн засаглалыг дэмжих зорилготой. Тухайн орон дахь хуулийн засаглалын байдлыг үнэлдэг.

Шалгуур: 53 асуулт 4 үндсэн бүлэгтэй:

- Төрийн албан хаагч гүйцэтгэх эрх мэдлийн хүрээнд албан тушаалаа хувийн ашиг сонирхолд ашигладаг эсэх;

- Цагдаа, цэргийн салбарт төрийн албан хаагч хувийн ашиг сонирхлоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Хуулийг хэрэгжүүлэх, мөрдүүлэх төрийн албан хаагчид хувийн ашиг сонирхлын зорилгоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Мэдээллийг олон нийт, хуульчид, судлаачдаас цуглуулдаг.

- 0-100 оноогоор үнэлдэг.

7. Political Economic Risk Consultancy – Asian Intelligence 2019- Улс орнуудын эрсдлийн гарын авлага

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 35 оноо авч 3 оноо өссөн (22018 -32, 2017-32,016 онд 32, 2015 онд 31)

• Тухайн орны стратегийн ач холбогдолтой бизнесийн мэдээлэл болон анализийг хөрөнгө оруулагч нарт хүргэдэг. Тухайлбал, оюуны өмч, оюуны өмчийн эрх ба эрсдэл, хүний нөөцийн чанар, улс төр нийгэм дэх авлига, бусад системийн давуу ба сул талыг хардаг.

• Улс төрийн систем дэх авлигыг үнэлэхдээ бизнэс эрхлэгчдээс элдэв төрлийн лиценз олгохдоо хахууль шаарддаг эсэх, авлигын бусад хэлбэрээр шаарддаг эсэх, мөн тухайн улсад улс төр нь бизнэсийн салбартай ямар нэг сэжигтэй хэлбэрээр холбоотой байдаг эсэх гэх мэт үнэлгээг хийдэг.

• Авлигын түвшинг 0-10 оноогоор үнэлж, тухайн оронд бизнес хийж байгаа гадаад ба дотоодын бизнесменүүдээс ярилцлага хийж цуглуулдаг.

8. Varieties of Democracy (V-Dem) 2019- Улс орнуудын ардчиллын хэмжүүр

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд 31 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-33, 2017-35, 2016 онд 34, 2015 онд байхгүй)

• Ардчиллыг хэмжих шинэ аргачлал бөгөөд зөвхөн сонгууль төдийгүй ардчиллын гол үзүүлэлт болох либераль, иргэдийн оролцоот, олонхийн сонголт, зөвшилцсөн, зарчимтай, жинхэнэ ардчиллын төлөөх зорилго тавьсан эсэхийг хэмжих баримтуудыг цуглуулдаг.

• Дэлхийн 50 гаруй орны судлаачдын баг судалгаанд оролцсон 170 орны 2500 судлаачидтай хамтран 16 сая мэдээлэл, тоо баримтыг боловсруулсан.

• Тухайн орны хууль тогтоох, хуулийг хэрэгжүүлэх мөрдүүлэх болон шүүх засаглал дахь авлигын асуудалд үнэлгээ өгч авлига хэрхэн хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх шатанд нөлөөлж байгааг оноогоор тооцож гаргадаг.

9. Economist Intelligence Unit Country Risk Service 2019- Улс орнуудын эдийн засгийн эрсдлийн судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 37 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй (2018-31, 2017-37 ,2016 онд 37, 2015 онд 38 )

• Төсвийн захиран зарцуулалтын хувьд тодорхой дүрэм журам, хариуцлагын тогтолцоо байгаа эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийг сайд албан тушаалтнууд хувийн эсвэл намын улс төрийн зориулалттайгаар хууль бусаар зарцуулдаг эсэх;

• Хариуцлага, хяналтгүй зарцуулах боломжтой төсвийн сангууд байдаг эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулдаг эсэх;

• Засгийн газраас шалгуургүйгээр томилогддог төрийн болон нийтийн албан хаагчдын томилгоо байдаг эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтад хяналт тавьдаг аудитын тогтолцоо байдаг эсэх, тийм бол улс төрөөс хараат бус байж чаддаг эсэх;

• Хараат бусаар ажиллаж эрх мэдлээ хэтрүүлсэн сайд, төрийн албан хаагчдыг шүүх тогтолцоо байгаа эсэх;

• Албан тушаалд дэвших, гэрээ хийхийн тулд авлигадах явдал байдаг эсэх.

Хараат бус аудит

212 ба 2017 онуудад Европын Холбооны Нэгдсэн Судалгааны төв ( European Comission Joint Research Center ) зүгээс Авлигын Индексийн тооцоолж буй аргачлалд аудит хийсэн бөгөөд энэхүү аргачлал нь агуулга ба статистик тооцоололын хувьд шаардлага хангаж байна.

Транспэрэнси Интернэшнл Байгууллагын зөвлөмж

Монгол Улсын хувьд Авлигын индекс 2012 онд 36 оноотой, 2013 онд 38 оноотой, 2014 онд 39 оноотой , 2015 онд 39 оноотой 72 байранд, 2016 онд 38 оноотой 87 байранд, 2017 онд 36 оноотой 103 байранд 2018 онд 37 оноотой 93 байранд 2019 онд 35 оноотой 105 байранд эрэмбэлэгдэж байна. Авлигын эрсдэлт байдал нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг цааш түлхэж дотоодын бизнесийн салбарт уналтыг бий болгож Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар буурч байна.

Монгол Улсын авлигын индекс унах болсон бас нэгэн шалтгаан нь хараат бус ажиллах ёстой төрийн институцууд болох аудит, шүүх, хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх байгууллагууд нь хараат байдалд орсоноос авлига газар авч байгаа нь нөлөөлж байна.

Авлигын томоохон хэргүүд шийдэгдэхгүй замхарч, ял шийтгэлгүй өнгөрч, авлигын улмаас улсад учирсан хэдэн зуун тэрбум төгрөг хохиролууд эргэн төлөгдөхгүй байгаа нь нийгэмд авлигын эсрэг тэмцэлд иргэдийн итгэлийг алдахад хүргэж байна.

Цаашид Авлигатай Тэмцэх Газрыг улам бэхжүүлж Авлигын эсрэг хууль эрх зүйн орчин боловсронгуй болгож шинээр батлагадсан Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн авлигын асуудлыг үндсээр нь устгаж нийгэмд, ард иргэдэд итгэлийг авчрах нь нь нэн чухал асуудал болж байгааг онцолж байна.

Авлигын эрсдэлт байдал нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг цааш түлхэж дотоодын бизнесийн салбарт уналтыг бий болгож Монгол улсын өрсөлдөх чадвар буурч байна. Иймд бизнесийн салбарт чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгож худалдан авалтыг ил тод боловсронгуй болгох

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын боловсруулсан төрийн өмчит компаниудын авлигаас сэргийлэх гарын авлагыг төрийн өмчит компаниудад нэвтрүүлэх

Монгол улсын авлигын индекс унах болсон бас нэгэн шалтгаан нь хараат бус ажиллах ёстой төрийн институцууд болох аудит, шүүх, хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх байгууллагууд нь хараат байдалд орсоноос авлига газар авч байна.

Төсвийн зарцуулалтад хариуцлага ба ил тод байдлыг нэвтрүүлэх.

Авлигын томоохон хэргүүд шүүхийн шатанд шийдэгдэхгүй замхарч, ял шийтгэлгүй өнгөрч, авлигын улмаас улсад учирсан хэдэн зуун тэрбум төгрөгийн хохиролууд төлөгдөхгүй байгаа нь нийгэмд авлигын эсрэг тэмцэлд иргэдийн итгэлийг алдахад хүргэж байна. Авлигын хэргийн дагнасан шүүхийг байгуулах шаардлагатай .

Ази тивийн орнуудад Авлигтай тэмцэх газрууд бэхжин авлигыг буурууулах томоохон дэвшлүүдийг гаргасан бөгөөд Авлигатай Тэмцэх Газрыг сулруулах биш харин улам бэхжүүлж Авлигын эсрэг хууль эрх зүйн орчин боловсронгуй болгож шинээр батлагадсан Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн авлигын асуудлыг үндсээр нь устгаж нийгэмд, ард иргэдэд итгэлийг авчрах нь нь нэн чухал асуудал болж байгааг онцолж байна.

Төрийн албан хаагчдыг ур чадвар дээр суурилан томилж намын томилгоог зогсоох

Залуучуудын авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдүүлэх, технологийг ашиглан тэмцэх

Хэвлэл мэдээлэл ба иргэний нийгмийн авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдүүүлж тэднийг улс төрчдийн хараат бус байдал ба дарамт шахалтаас хамгаалах

Монгол Улсын ардчиллыг хэмжихэд зөвхөн сонгуулийн ардчилал байна, сонгуулийн дараахь иргэдийн оролцоо хяналт зөвшилцөл сул оноо авсаныг сайжруулах хэрэгтэй

Улс төрийн намуудын санхүүжилт нь ил тод биш байдаг нь авлигын гол эх үүсвэр болж буйг зогсох хуулийн зохицуулалт хийх шаардлагатай байна.

Авлигын индексийн талаарх мэдээлэл

* Нийтийн алба буюу төрийн албан дахь авлигын индекс нь хувийн буюу бизнэсийн салбар дахь авлига болон бусад салбар дахь авлигаас өөр байж болно. Учир нь Авлигын индек нь Нийтийн алба буюу төрийн албан дахь авлигыг хэмждэг.

* Авлигын индекс нь яг энэ цаг мөчид тухайн улсад гарч буй авлигын өөрчлөлт тэмцлийг тусгаж хэмжиж чадахгүй бөгөөд учир нь энэхүү судалгааг 2019 оны 12 сарын эхээр эцэслэсэн байдаг.

* Улсуудын Авлигын индексийн жил бүрийн оноог харьцуулах боломжтой бөгөөд харин жил бүрийн хэддүгээрт жагссаныг харьцуулах боломжгүй.

* Авлигын индекс нь гадаад эх сурвалжуудаас авч нэгтгэсэн индекс бөгөөд – Transparency International өөрөө дата цуглуулдаггүй .

* Авлигын индекс судалгааны нэг онооны өөрчлөлт нь авлига хэмээх нүсэр том асуудлыг илэрхийлэхгүй бөгөөд ийм ч учраас Авлигын индексийг цогц бүхлээр нь харах нь зүйтэй. Авлигын индекс нь хувийн салбар дахь авлига ба мөнгө угаалтын тохиолдол бүрийг хэмжиж чаддаггүй.

* 2012 ба 2017 онуудад Европын Холбооны Нэгдсэн Судалгааны төв ( European Comission Joint Research Center ) зүгээс Авлигын Индексийн тооцоолж буй аргачлалд аудит хийсэн бөгөөд энэхүү аргачлал нь агуулга ба статистик тооцоололын хувьд шаардлага хангаж байна гэж үзсэн байна.

Мэдээ, мэдээлэл / admintaf / 10 сар, 3 долоо хоног өмнө

Авлигын эсрэг олон улсын өдрийг тохиолдуулж “Шударга байдал ба олон нийтийн итгэл” сэдвээр хуулийн байгууллагуудын нэгдсэн зөвлөгөөнийг өнөөдөр /2019.12.09/ Авлигатай тэмцэх газар /АТГ/-аас зохион байгуулж байна.

Уг зөвлөгөөнд Улсын дээд шүүх, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Улсын Ерөнхий прокурорын газар, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Цагдаагийн ерөнхий газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Монголын Хуульчдын холбоо, Монголын Өмгөөлөгчдийн холбоо зэрэг байгууллагын удирдах албан тушаалтнууд оролцов.

Авлигатай тэмцэхэд хууль сахиулах, шүүхийн байгууллагуудын нэгдсэн бүх талын оролцоог хангахаас гадна олон нийтийн итгэлийг олж авах нь чухал байгаа юм. Олон нийтийн зүгээс авлигын хэрэгт холбогдсон этгүүдэд давуу эрх олгож, хөөн хэлэлцэх хугацаа хэт богино байгаа нь хэрэг шийдвэрлэхэд нөлөөлж, хууль хяналтын байгууллагад итгэх итгэл буурч байгаа тул иргэдийн итгэлийг олж авах нь чухал байгааг онцлов.

Түүнчлэн авлигын эсрэг үйл ажиллагаа явуулахад хууль хяналтын байгууллагуудад тулгамдаж буй асуудлыг сонгон хэлэлцсэнээрээ онцлогтой байв.

Хуулийн байгууллагуудын нэгдсэн зөвлөгөөнийг нээж, АТГ-ын дарга, тэргүүн комиссар З.Дашдаваа "Сүүлийн үед иргэд, олон нийтийн зүгээс төрийн байгууллагуудын шударга байдалд эргэлзэж, төрд итгэх итгэл алдарч байгаа талаар ярьж, бичих нь ихэссэн. Иргэд шүүх эрх мэдлийн болон хууль сахиулах байгууллагад хариуцлага тооцохыг шаардах боллоо. Нийгэмд авлигын шинжтэй мэдээлэл түгээмэл тархахын зэрэгцээ иргэд, олон нийт АТГ-аас, прокуророос, шүүхээс багагүй мэдээллийг шаардах боллоо.

Бид шүүх, хуулийн байгууллагуудын нэр хүнд олон нийтийн дунд унасныг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй юм. Энэ цаг үед нийгмийн шаардлагыг харгалзан тулгарч буй хүндрэл бэрхшээл, бодит нөхцөл байдлын талаар зөвлөлдөн, бодлого, стратеги, арга механизмаа ярилцах боломжийг олгохоор АТГ-аас санаачлан бусад байгууллагатай хамтран Хуулийн байгууллагуудын нэгдсэн зөвлөгөөнийг “Шударга байдал ба олон нийтийн итгэл” сэдвийн дор зохион байгуулж байна.
Нийгэмд анхаарал татсан, нийтийн ашиг сонирхлыг хохироосон эрүүгийн хэргийг мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх чиглэлээр хуулийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргаж ажиллахыг уриалж байна" гэсэн юм.

“Шударга байдал ба олон нийтийн итгэл” хэлэлцүүлэгт оролцсон зочдын онцлох ишлэлүүдийг тоймлон хүргэж байна.

АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн ахлах мөрдөгч, ахлах комиссар Ч.Жаргалбаатар:

АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн ахлах мөрдөгч Ч.Жаргалбаатар “Хууль тогтоох байгууллагын баталсан ялын хэт хөнгөн бодлого, Эрүүгийн хууль, эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэх хуулийн хийдэлтэй зохицуулалт гэмт этгээдүүдэд давуу байдал олгож байна. Ялсан намын өнгөөр төрийн томилгоо хийгддэг.

2016 онд дэвшин болон шинээр томилогдсон 1750 албан тушаалтныг шалгахад дандаа улстөрчдийн хамаарал бүхий этгээдүүд, тэдний нөлөөллөөр томилогдсон хүмүүс. Эндээс хүнээс хамааралтай нөхцөл байдлаас үүдэн авлига буурахгүй байна.

• Дэлхий нийтээр авлигатай тэмцээд авлигын хөрөнгийг буцаан авах асуудал нэн тэргүүнд яригдаж байна. Монгол Улсын хувьд дээрх асуудалд тодорхой амжилт гаргаагүй учраас дэлхий нийт биднийг буруушааж ФАТФ-ын “Саарал жагсаалт”-д бүртгэгдлээ. Эндээс бид гарахын тул эрх зүйн орчноо боловсронгуй болгох зайлшгүй шаардлагатай.
• Дорноговь аймгийн Замын Үүд суман дахь гаалийн газрын ганцхан гарц дээр 30 хоног хяналт тогтооход 60 тонн даацтай машинд ачсан цахилгаан бараа нэг айлын хэрэгцээний аяга таваг болж, суудлын автомашинд ачсан 1500 ширхэг гар утас хоосон машинаар тоологдож, татвар төлөгдөөгүй, гаалийн бүрдүүлэлт хийгдээгүй барааг гаалийн улсын байцаагч нар алба хаагчдын гарцаар зөөвөрлөж, авлига аваад ажлаа зохих ёсоор хийхээс татгалзсан хүмүүс үйлдэл дээрээ баригдсан даруйдаа халаасан дахь мөнгөөрөө бороо оруулж, эрх мэдэл танилгүй иргэд 14 хоногоор бараагаа шалгуулж, аргаа бараад авлига өгдөг, танил талтай хүмүүсийн бараа гэрлийн хурдаар нэвтэрнэ. Тухайн гэмт үйлдлийг газар дээр нь илрүүлээд мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байхад маргааш өдөр нь томилогдон ажиллаж байгаа этгээд үйлчилгээ авч байгаа иргэнээс хахууль аваад, мөрдөгчийн байгаа газрыг зааж тойрч явахыг зөвлөж байгаа нь бэхжүүлэгдсэн баримтаас харж болно.
• Шүүх засаглал ажлаа хийж, шаардлагатай мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулахдаа яагаад тухай хүний ажиллаж байгаа байгууллага, удирдлагуудаас зөвшөөрөл хүсэх ёстой юм бэ?!

Нийслэлийн прокурорын газрын ХБМБАХТХ-ийн хяналтын прокурор, хууль цаазын ахлах зөвлөх Р.Батнасан:

2019 оны арванхоёрдугаар сарын байдлаар албан тушаалын гэмт хэргийн шинжтэй нийт 371 гомдол мэдээллийг хүлээн авсан. Үүнээс 195 буюу 52.5 хувьд нь хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, 149 буюу 49.1 хувьд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзаж, 27 буюу 7.2 хувийг харьяаллын дагуу шилжүүлж шийдвэрлэсэн.

• Хэрэг бүртгэлтийн 586, мөрдөн байцаалтын 145 хэрэгт хяналт тавьж ажилласнаас 41 хэрэгт яллах дүгнэлт үйлдэн шүүхэд шилжүүлэн, 22 хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, 310 хэргийг хуульд заасан үндэслэлээр хааж шийдвэрлэн нийт хэргийн 50.3 хувийг шийдвэрлээд байна.
• Яллах дүгнэлт үйлдэж, шүүхэд шилжүүлсэн хэргийн 22 хэргийг шүүхээр шийдвэрлэж, одоо 19 хэрэг шүүхээр хянан хэлэлцэгдээгүй байна. Авлигатай тэмцэх, авлигын гэмт хэргийн илрүүлэлтийг нэмэгдүүлэхийн тулд авлигын гэмт хэргийг  шалган шийдвэрлэх явцад гарч буй хүндрэл бэрхшээлийг ярилцаж, шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлох нь чухал.

Авлигатай тэмцэхэд авлигачдыг шийтгэх нь гол асуудал мөн боловч гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд шийтгүүлээд цаана нь олон хүмүүс хохирч байна.

Авлигын гэмт хэргийн мэдээлэгчийг хамгаалах хууль эрх зүйн орчин бий болгосноор энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чухал хөшүүрэг болох юм. Олон нийтийн анхаарал татсан хэргийг хуульд заасны дагуу тал бүрээс нь шалгаж, шуурхай шалгуулахын тулд зэрэгцэн хяналт тавих прокурорыг томилон ажиллуулж байна. Мөн АТГ, ЦЕГ, ТЕГ-ын хамтарсан ажлын хэсэг байгуулах зэргээр авлигын хэргийг шалган, шийдвэрлэлтийг анхаарч үр дүнгээ өгч байна.

Улсын Дээд Шүүхийн шүүгч Ч.Хосбаяр:

• Шүүх нэг талаас тусдаа бие даасан эрх мэдэл боловч нөгөө талаас хуулийн байгууллагуудын тогтолцооны нэг хэсэг болж явдаг. Хуулийн бусад салбар байгууллагуудын үйл ажиллагаанаас ихээхэн хамааралтай учир тэдгээрийн тусламж дэмжлэг, хамтын ажиллагаагүйгээр бодитой үр дүн гаргах боломж тун хомс...
• Шүүхэд цохих хэмжээгээр авлигал байна гэдгийг авлигын хэрэгт холбогдсон шүүгч нарын хэргүүд харуулж байна. Иймд олон улсын байгууллагын туршлагыг ашиглая.
• Шүүх нэг талаас тусдаа бие даасан эрх мэдэл боловч нөгөө талаас хуулийн байгууллагуудын тогтолцооны нэг хэсэг болж явдаг учраас үр дүнтэй шинэчлэл нь хуулийн бусад салбар байгууллагуудын үйл ажиллагаанаас ихээхэн хамааралтай учир тэдгээрийн тусламж дэмжлэг, хамтын ажиллагаагүйгээр бодитой үр дүн гаргах боломж тун хомс гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

ШЕЗ-ийн Шүүхийн судалгаа, мэдээлэл, сургалтын хүрээлэнгийн захирал Ц.Мандах: 

Иргэдийн хувьд 2007 онд шүүхэд итгэх итгэл 37 хувьтай байсан бол 2012 оноос хийсэн судалгааны дүнгээр 60-80 хувьтай өссөн байна. Олон нийт шүүхэд хэр их итгэлтэй байгааг тандан судлахад сүүлийн гурван жилийн дунджаар шүүхэд итгэх итгэл ойролцоогоор 63 хувьтай байна гэж гарсан.

Цөөхөн тооны хэрэг хэрхэн шийтэхээс хамаараад иргэдийн хувьд шүүхэд итгэх итгэл өсөж, буурах нөлөө байгаа.

Шүүхээс үйлчлүүлсэн болон үйлчлээгүй иргэдийн 37 хувь нь шүүх шинэчлэгдсэн өөрчлөгдөж байна гэсэн бол шүүгчийн харилцаа хандлага, мэдлэгт 10 хувь нь эргэлзсэн байгаа юм.

Урьд өмнө нь хуулийн байгууллагуудын төлөөлөл нэг дор хуран цуглаж өөрсдийнх нь үйл ажиллагаа ба шударга байдалд иргэд, олон нийт хэр зэрэг итгэлтэй байдаг талаар ярилцаж байсан удаагүй. Тиймээс өнөөдрийн зөвлөгөөн нь анхных бөгөөд цаг үеэ олсон арга хэмжээ боллоо гэдгийг оролцогчид тодотголоо.

Мэдээ, мэдээлэл / admintaf / 1 жил, 4 сар өмнө

Өнөөдөр дэлхийн хүн амын тэн хагасыг 30-аас доош настай миллениалууд эзэлж байгаа ч тэдний зөвхөн хоёр хувь л Засгийн газрын гишүүнээр ажиллаж, улс төрийн шийдвэр гаргах нөлөө бүхий эрх мэдэлтэй байна. Нөгөө талд түүнээс хоёр дахин их буюу нийт залуусын 20 хувь нь ямар ч боловсролгүй, тогтсон ажил эрхэлдэггүй ажээ. Нийгмийн олон салбарт залуусын орон зай үгүйлэгдэж, тэдний нөлөөлөл, дуу хоолой дутагдаж байгааг энэ мэт олон жишээ батлан харуулна. Тиймээс Монгол залуусын нийгэмд үзүүлэх оролцоо, хувь нэмрийг дээшлүүлж, олон салбарт өөрчлөлт шинэчлэлийг авчрах сэдлийг өгөх зорилгоор Азийн сан байгууллага (The Asia Foundation Mongolia) Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй долоон олон улсын байгууллагатай хамтран “Залуусын дуу хоолой” чуулга уулзалтыг энэ сарын 15, 16-нд зохион байгуулсан юм. 

Чуулга уулзалтаар сайн засаглал, байгаль орчин, бизнес, улс төр, нийгмийн оролцоо, боловсрол сэдвийн хүрээнд салбар хэлэлцүүлэг хийж, сонирхолтой илтгэлүүдийг танилцуулсан бөгөөд энэ хүрээнд Монголын 18-35 насны 1000 гаруй залуус цуглаж, дээрх асуудлаар үзэл бодлоо илэрхийлэн, санал солилцсон юм. Чуулга уулзалтад олон талт оролцоог хангахын тулд зөвхөн Улаанбаатар хот гэлтгүй 21 аймаг, суманд ажиллаж буй залуусын төлөөлөл хүрэлцэн ирж, өөрсдийн туршлага, үзэл бодлоо хуваалцсан. 

Чуулганы 2 дахь өдөр "Авлигын талаар ярилцъя" сэдэвт хэлэлцүүлэг зохион байгуулагдсан бөгөөд хураангайлан хүргэж байна. 

Илтгэл, хэлэлцүүлгийн асуулт хариултууд авлигын талаарх олон талт байр суурийг харуулж байсан төдийгүй өсвөр үе залуучуудад хамгийн ойр салбар болох боловсролын салбар дахь авлига, ёс зүйн асуудлууд хүчтэй хөндөгдөж, судалгааны үр дүнгүүд түүнд чиглэж байсныг онцолж байна. Мөн эссэгээ танилцуулахаар сонгогдсон шилдэг оролцогчид бүгд сонгуулийн насанд хүрсэн ихэнхи нь ирэх жилүүдэд анх удаа сонгууль өгөх гэж буй учир сонголтоо хийхийн тулд улс төрчид, нэр дэвшигчдээс юу хийхийг хүсэж буй талаар мөн авлигатай хэрхэн тэмцэх талаар өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлсэн.

Оролцогчид, илтгэгчид бүгд сэтгэл хангалуун байсан бөгөөд хэдийгээр хүнд, өргөн хүрээг хамарч ярих шаардлагатай, багагүй мэдээлэл туршлага шаардах сэдэв боловч өсвөр үеийнхэн, залуучууд энэ талаар өөрсдийн гэсэн бодолтой, технологийн дэвшил, өндөр хөгжилтэй орны сайн жишээ зэргийг татан ярьж шийдлүүд санал болгож байгаа нь сэтгэл хөдөлгөсөн. Илтгэл, ярианууд агуулгаараа “томчууд үлгэрлэх хэрэгтэй байна буюу одоо үе болон ирээдүйдээ битгий уршиг тарь, шударга бус үйлдлээ зогсоо” гэдэг дээр санал нэгдэж байсан.

Арга хэмжээний товч видеог эндээс үзнэ үү. 

Азийн сан

Мэдээ, мэдээлэл / admin / 04/02/2020

Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагаас 2019 оны Авлигын төсөөллийн индексийг 2020 оны 1 сарын 23-нд танилцууллаа. 

ЭНЭ ЖИЛИЙН АВЛИГЫН ИНДЕКСИЙН ОНЦЛОГ

180 орныг хамруулан 13 хүртэлх эх сурвалж мөн бизнесийн удирдах ажилтны санал асуулгаар 0-100 онооны хооронд тодорхойлсон. 0 (өндөр авлигатай ) -100 (цэвэр).

Дэлхийн улсуудын гуравны хоёр нь 50 онооноос доош оноо авсан ба дундаж нь 43 оноо авчээ. 2012 оноос хойш Эстони, Грек зэрэг 22 улс орон оноогоо сайжруулсан бол Канад , Австрали, Никарагуа зэрэг 21 улс оноогоо бууруулсан тоонд орж байна. Эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй орнууд ч гэсэн авлигатай тууштай тэмцэхгүй бол ухралт гарч байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна. Их 7 буюу G7 улс орнуудын хувьд Канад (-4), Франц (-3), Британи (-3), АНУ(-2) оноо алдсан бол Герман болон Японд үзүүлэлтээ сайжруулаагүй бол Итали нэг оноогоор урагшилжээ.

Улс төр ба Авлига

Улс төрийн намын мөн сонгуулийн санхүүжилтын хууль эрх зүйн орчин ба хэрэгжилт сайн байгаа улс орнууд уг судалгаагаар өндөр оноо авсан нь харагдаж байна. Уг үнэлгээгээр 70 ба түүнээс дээш оноо авсан улс орнуудад сонгуулийн санхүүжилтийн хууль эрх зүй тодорхой, системтэйгаар хэрэгжиж байгаа бол 34-35 оноо авсан улс орнуудад зохицуулалт сул эсхүүл зохицуулалтгүй байна.

2012 оноос хойш Авлигын индексийн оноогоо сайжруулж чадсан орнуудын 60 хувь нь сонгуулийн хандивыг эрх зүйн хүрээнд зохицуулж чадсан байна.

2019 онд дийлэнх улс орнуудад авлигын эсрэг тэмцэлд дэвшил гараагүй бөгөөд авлига иргэдийн өдөр тутмын амьдралд сөргөөр нөлөөлсөн жил болсоныг Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагын гүйцэтгэх захирал Patricia Moreira онцоллоо. “Авлигыг бууруулан иргэдийн амьдралыг сайжруулахын тулд улс төр дэх бохир мөнгийг хязгаарлан иргэдийг шийдвэр гаргах боломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Илүү өргөн хүрээний зөвшилцөл хийж иргэдийн оролцоог хангаж чадсан улсуудын авлигын индекс дунджаар 61 оноо авсан бол иргэдийн оролцоог хангаагүй улс төрийн шийдвэр гаргадаг улсуудын дундаж оноо 32 байна. 2012 оноос хойш авлигын индексийн оноо нь буурсан орнууд улс төр, нийгэм ба бизнесийн төлөөлөлтэй шийдвэр гаргахдаа зөвшилцдөггүй.

ЗӨВЛӨМЖ

Транспэрэнси Интернэшнл олон улсын байгууллагын зүгээс авлигыг бууруулж улс төрд итгэлцлийг бий болгохын тулд дараах зөвлөмжийг улс орнуудад хүргэж байна :

· Хяналт эрх мэдлийн тэнцвэрийг зохистой байдлаар хэрэгжүүлэх

· Төрийн алба болон Төсвийн зарцуулалтыг ашиг сонирхолын зөрчлөөс ангид байлгах

· Улс төрийн санхүүжилтийг хянаж, санхүүжүүлэгчээс улс төрд нөлөөлөх нөлөөлөөс урьдчилан сэргийлэх

· Төрийн албанаас чөлөөлөгдсөний дараа үүсэж болох ашиг сонирхлын зөрчлийг зохицуулах

· Лоббиг зохицуулах, нээлттэй оролцоотой шийдвэр гаргах

· Сонгуулийг шудрага явуулах, зөрчил гаргасан этгээдэд хариуцлага тооцох механизмыг бүрдүүлэх

· Иргэд, хүний эрхийн төлөө тэмцэгчид, шүгэл үлээгчид ба сэтгүүлчдийг чадавхижуулж эрхийг нь хамгаалах

Дэлгэрэнгүй зөвлөмжийг : www.transparency.org/cpi2019

Монгол улсын мэдээллийн эх үүсвэр байгууллагууд

1.World Bank Country Policy and Institutional Assessment 2019- Дэлхийн банкны улс орнуудын Бодлого ба институцийн үнэлгээ

Авал зохих 100 онооноос Монгол Улсын авсан оноо 2019 онд 35 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-43, 2017-43, 2016 -47,)

• Тухайн улсыг үнэлэхдээ 16 шалгуураар үнэлэх ба эдийн засгийн менежмент, бүтцийн бодлого, нийгмийн бүх нийтийн оролцоог хангасан, тэгш хүртээмжтэй бодлого, төсвийн менежмент ба институтууд гэсэн 4 том бүлэг хувааж үнэлдэг: (1) Эдийн засгийн бодлого - Economic Management, (2) Structural Policies, (3) Policies for social inclusion and equity, (4) Public sector management and institutions

• Төрийн салбарын ил тод байдал, хариуцлага болон авлига гэсэн 3 хүрээнд хэмждэг.

• (Transparency, Accountability, and Corruption)

• Үүнд: (a). Гүйцэтгэх засаглалын хариуцлагатай байдал. Төрийн албан хаагчид гаргасан шийдвэртээ болон гүйцэтгэлдээ хариуцлага хүлээдэг эсэх; (accountability of the executive to oversight institutions and of public employees for their performance)

• (b). Төрийн бус байгууллага ба иргэний нийгэм төрийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг цаг хугацаанд нь авах боломжтой байдаг эсэх; (access of civil society to information on public affairs)

• (c). Төрийн үйл хэрэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн далд ашиг сонирхолд автах; (state capture by narrow vested interests)

2. World Economic Forum Executive Opinion Survey 2019-Дэлхийн Эдийн Засгийн Форум, Гүйцэтгэх захирлуудын үзэл бодлын судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 28 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-31, 2017-30 ,2016 онд 38, 2015 онд 42 )

• 2017 оны судалгаа нь 133орны 12,775 бизнесийн гүйцэтгэх удирдлагуудын саналыг тусгасан.

• Хамтрагч байгууллагаар тухайн улс орны хараат бус эдийн засгийн их сургууль, институцууд, бизнес сургуулиуд хамрагдсан.

• Судалгаанд оролцогчид тухайн орны бизнесийн орчинг үнэлсэн.

• Асуусан асуултууд:

1. Бизнес хийхийн тулд хахууль аль нөхцөлд өгдөг эсэх

• Импорт, экспорт хийхэд

• Төрийн үйлчилгээ (public utilities)

• Үйл ажиллагааны татвар

• Төрийн тендер, гэрээ, зөвшөөрөл авахад

• Шүүхийн шийдвэрт нөлөөлөх

2. Тухайн улсад төсвийн мөнгийг авлигын замаар хувь хүн, компанид шилжүүлж завшиж боломжтой эсэх

3.Global Insight Country Risk Ratings 2019- Глобал Инсайт Улс орнуудын эрсдлийн эрэмбэ

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 47 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй (2018-47 2017 -35, 2016 онд 47, 2015 онд 42 )

• 1950 онд байгуулагдсан компани бөгөөд 30 оронд 5100 ажилчинтай. Макро эдийн засгийн болон салбарын дүн шинжилгээг хийдэг. 1999 оноос 6 шалгуураар үнэлдэг.

- улс төр,

- эдийн засаг,

- хууль,

- татвар,

- аюулгүй байдал,

- тухайн орны авлигын индекс

• Тухайн оронд ажиллаж амьдарч буй мэргэжилтнүүдийг оролцуулан тухайн мэргэжилтнүүд салбар тус бүр дээрх үнэлгээг асуудал тус бүрээр үнэлдэг. Тухайлбал, гар цайлгахаас авахуулаад улс төрийн өндөр түвшний авлигын асуудлыг хүртэл хамруулан судалдаг.

• Авлигатай холбоотой үзүүлэлт нь:

• Тухайлбал, хувь хүн ба компани тухайн оронд бизнэс эрхлэхэд жижиг зөвшөөрлөөс авахуулаад томоохон гэрээ байгуулах хахууль өгөх шаардлага үүсдэг эсэх, энэ нь тухайн бизнэс эрхлэгчийг эрсдэлд оруулдаг эсэх г.м.

• Энэ нь тухайн компани тухайн улсад хөрөнгө оруулж, үйл ажиллагаа явуулснаар шүүхийн маргаанд орох, нэр хүндээ алдах зэрэг эрсдэлд оруулдаг.

4. Bertelsmann Foundation Transformation Index 2019-2018- Бэртслманн Фонд Улс орнуудын шилжилтийн индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 37 оноо авч 4 оноогоор буурсан (2018-41 , 2017-412016 онд 36, 2015 онд 36 )

1977 онд байгуулагдсан хараат бус байгууллага ба 129 орны Менежмент Индекс ба статус индексийг 17 шалгуурын 52 асуултаар үнэлдэг

Нэг улсад 2 мэргэжилтэн ажиллаж тухайн улсын шилжилтийн ба менежментийн үзүүлэлтийг бичмэл ба тоон хэлбэрээр гаргадаг. Шалгуурын оноог тухайн улсын ‘шинжээч’ гаргадаг, үүний дараа 2 дахь шинжээч дахин оноог дүгнэдэг.

Дараа нь бүсийн шинжээч баталгаажуулдаг.

Үнэлгээний асуултууд: (1-10 оноо)

- (1 оноо, хамгийн бага) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч ял шийтгэл хүлээдэггүй, олон нийт жигшдэггүй.

- (10 оноо, хамгийн их) Хууль зөрчиж авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан хаагч хатуу ял шийтгэл хүлээж, олон нийт жигшдэг.

- (1 оноо, хамгийн бага) Засгийн газар авлигыг хянах чадваргүй, шударга байдал алдагдсан.

- (10 оноо, хамгийн их) Засгийн газар авлигыг хянах чадвартай, шударга байдлын үр дүнтэй механизм бүрдсэн.

5. IMD World Competitiveness Yearbook 2017- Дэлхийн өрсөлдөх чадварын судалгаа

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд 33 оноо (2016 онд 35, 2015 онд 37 )

• IMD нь дэлхийд өндөрт бичигдэх Швейцарийн бизнэсийн сургууль бөгөөд эндээс эрхлэн жил бүр гаргадаг World Competitiveness Year book 2016 нь тухайн улсын өрсөлдөх чадварыг үнэлж үүндээ улс төр болон нийгмийн хүчин зүйлс нь бизнесийн өрсөлдөх чадварт хэрхэн нөлөөлж байгааг судалдаг.

• Судалгаанд 333 шалгуурыг ашигладаг ба Өрсөлдөх чадвар гэдэг бол тухайн улсын эдийн засгийн бодлого нь бизнэсийн хүрээнд тухайн орны компаниуд хэрхэн баялагийг бүтээн бий болгож улмаар тухайн улсын иргэдийн ирээдүй хэрхэн баталгаажиж байгааг хэмждэг.

• Тухайн оронд үйл ажиллагаа явуулж байгаа гадаадын болон дотоодын бизнесменүүдээс боловсруулсан асуумжийн дагуу судалгааг явуулдаг.

• 0 -100 гэсэн хэмжүүрээр тухайн орны авлигын түвшинг үнэлдэг.

6. World Justice Project Rule of Law Index Expert Survey 2018– 2019 -Дэлхийн шударга ёсны төсөл, Улс орнуудын хуулийн засаглалын индекс

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 36 оноо авсан өөрчлөгдөөгүй (2018 -36,2017 -36, 2016 онд 38, 2015 онд 35)

Хуулийн засаглалын үзүүлэлт

World Justice Project нь ашгийн бус хараат бус байгууллаг бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрт хуулийн засаглалыг дэмжих зорилготой. Тухайн орон дахь хуулийн засаглалын байдлыг үнэлдэг.

Шалгуур: 53 асуулт 4 үндсэн бүлэгтэй:

- Төрийн албан хаагч гүйцэтгэх эрх мэдлийн хүрээнд албан тушаалаа хувийн ашиг сонирхолд ашигладаг эсэх;

- Цагдаа, цэргийн салбарт төрийн албан хаагч хувийн ашиг сонирхлоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Хуулийг хэрэгжүүлэх, мөрдүүлэх төрийн албан хаагчид хувийн ашиг сонирхлын зорилгоор шийдвэр гаргадаг эсэх;

- Мэдээллийг олон нийт, хуульчид, судлаачдаас цуглуулдаг.

- 0-100 оноогоор үнэлдэг.

7. Political Economic Risk Consultancy – Asian Intelligence 2019- Улс орнуудын эрсдлийн гарын авлага

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 35 оноо авч 3 оноо өссөн (22018 -32, 2017-32,016 онд 32, 2015 онд 31)

• Тухайн орны стратегийн ач холбогдолтой бизнесийн мэдээлэл болон анализийг хөрөнгө оруулагч нарт хүргэдэг. Тухайлбал, оюуны өмч, оюуны өмчийн эрх ба эрсдэл, хүний нөөцийн чанар, улс төр нийгэм дэх авлига, бусад системийн давуу ба сул талыг хардаг.

• Улс төрийн систем дэх авлигыг үнэлэхдээ бизнэс эрхлэгчдээс элдэв төрлийн лиценз олгохдоо хахууль шаарддаг эсэх, авлигын бусад хэлбэрээр шаарддаг эсэх, мөн тухайн улсад улс төр нь бизнэсийн салбартай ямар нэг сэжигтэй хэлбэрээр холбоотой байдаг эсэх гэх мэт үнэлгээг хийдэг.

• Авлигын түвшинг 0-10 оноогоор үнэлж, тухайн оронд бизнес хийж байгаа гадаад ба дотоодын бизнесменүүдээс ярилцлага хийж цуглуулдаг.

8. Varieties of Democracy (V-Dem) 2019- Улс орнуудын ардчиллын хэмжүүр

Абвал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2017 онд 31 оноо авч 2 оноогоор буурсан (2018-33, 2017-35, 2016 онд 34, 2015 онд байхгүй)

• Ардчиллыг хэмжих шинэ аргачлал бөгөөд зөвхөн сонгууль төдийгүй ардчиллын гол үзүүлэлт болох либераль, иргэдийн оролцоот, олонхийн сонголт, зөвшилцсөн, зарчимтай, жинхэнэ ардчиллын төлөөх зорилго тавьсан эсэхийг хэмжих баримтуудыг цуглуулдаг.

• Дэлхийн 50 гаруй орны судлаачдын баг судалгаанд оролцсон 170 орны 2500 судлаачидтай хамтран 16 сая мэдээлэл, тоо баримтыг боловсруулсан.

• Тухайн орны хууль тогтоох, хуулийг хэрэгжүүлэх мөрдүүлэх болон шүүх засаглал дахь авлигын асуудалд үнэлгээ өгч авлига хэрхэн хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх шатанд нөлөөлж байгааг оноогоор тооцож гаргадаг.

9. Economist Intelligence Unit Country Risk Service 2019- Улс орнуудын эдийн засгийн эрсдлийн судалгаа

Авбал зохих 100 онооноос Монгол улсын авсан оноо 2019 онд 37 оноо авч оноо өөрчлөгдөөгүй (2018-31, 2017-37 ,2016 онд 37, 2015 онд 38 )

• Төсвийн захиран зарцуулалтын хувьд тодорхой дүрэм журам, хариуцлагын тогтолцоо байгаа эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийг сайд албан тушаалтнууд хувийн эсвэл намын улс төрийн зориулалттайгаар хууль бусаар зарцуулдаг эсэх;

• Хариуцлага, хяналтгүй зарцуулах боломжтой төсвийн сангууд байдаг эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулдаг эсэх;

• Засгийн газраас шалгуургүйгээр томилогддог төрийн болон нийтийн албан хаагчдын томилгоо байдаг эсэх;

• Төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтад хяналт тавьдаг аудитын тогтолцоо байдаг эсэх, тийм бол улс төрөөс хараат бус байж чаддаг эсэх;

• Хараат бусаар ажиллаж эрх мэдлээ хэтрүүлсэн сайд, төрийн албан хаагчдыг шүүх тогтолцоо байгаа эсэх;

• Албан тушаалд дэвших, гэрээ хийхийн тулд авлигадах явдал байдаг эсэх.

Хараат бус аудит

212 ба 2017 онуудад Европын Холбооны Нэгдсэн Судалгааны төв ( European Comission Joint Research Center ) зүгээс Авлигын Индексийн тооцоолж буй аргачлалд аудит хийсэн бөгөөд энэхүү аргачлал нь агуулга ба статистик тооцоололын хувьд шаардлага хангаж байна.

Транспэрэнси Интернэшнл Байгууллагын зөвлөмж

Монгол Улсын хувьд Авлигын индекс 2012 онд 36 оноотой, 2013 онд 38 оноотой, 2014 онд 39 оноотой , 2015 онд 39 оноотой 72 байранд, 2016 онд 38 оноотой 87 байранд, 2017 онд 36 оноотой 103 байранд 2018 онд 37 оноотой 93 байранд 2019 онд 35 оноотой 105 байранд эрэмбэлэгдэж байна. Авлигын эрсдэлт байдал нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг цааш түлхэж дотоодын бизнесийн салбарт уналтыг бий болгож Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар буурч байна.

Монгол Улсын авлигын индекс унах болсон бас нэгэн шалтгаан нь хараат бус ажиллах ёстой төрийн институцууд болох аудит, шүүх, хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх байгууллагууд нь хараат байдалд орсоноос авлига газар авч байгаа нь нөлөөлж байна.

Авлигын томоохон хэргүүд шийдэгдэхгүй замхарч, ял шийтгэлгүй өнгөрч, авлигын улмаас улсад учирсан хэдэн зуун тэрбум төгрөг хохиролууд эргэн төлөгдөхгүй байгаа нь нийгэмд авлигын эсрэг тэмцэлд иргэдийн итгэлийг алдахад хүргэж байна.

Цаашид Авлигатай Тэмцэх Газрыг улам бэхжүүлж Авлигын эсрэг хууль эрх зүйн орчин боловсронгуй болгож шинээр батлагадсан Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн авлигын асуудлыг үндсээр нь устгаж нийгэмд, ард иргэдэд итгэлийг авчрах нь нь нэн чухал асуудал болж байгааг онцолж байна.

Авлигын эрсдэлт байдал нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг цааш түлхэж дотоодын бизнесийн салбарт уналтыг бий болгож Монгол улсын өрсөлдөх чадвар буурч байна. Иймд бизнесийн салбарт чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгож худалдан авалтыг ил тод боловсронгуй болгох

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын боловсруулсан төрийн өмчит компаниудын авлигаас сэргийлэх гарын авлагыг төрийн өмчит компаниудад нэвтрүүлэх

Монгол улсын авлигын индекс унах болсон бас нэгэн шалтгаан нь хараат бус ажиллах ёстой төрийн институцууд болох аудит, шүүх, хууль тогтоох ба хэрэгжүүлэх байгууллагууд нь хараат байдалд орсоноос авлига газар авч байна.

Төсвийн зарцуулалтад хариуцлага ба ил тод байдлыг нэвтрүүлэх.

Авлигын томоохон хэргүүд шүүхийн шатанд шийдэгдэхгүй замхарч, ял шийтгэлгүй өнгөрч, авлигын улмаас улсад учирсан хэдэн зуун тэрбум төгрөгийн хохиролууд төлөгдөхгүй байгаа нь нийгэмд авлигын эсрэг тэмцэлд иргэдийн итгэлийг алдахад хүргэж байна. Авлигын хэргийн дагнасан шүүхийг байгуулах шаардлагатай .

Ази тивийн орнуудад Авлигтай тэмцэх газрууд бэхжин авлигыг буурууулах томоохон дэвшлүүдийг гаргасан бөгөөд Авлигатай Тэмцэх Газрыг сулруулах биш харин улам бэхжүүлж Авлигын эсрэг хууль эрх зүйн орчин боловсронгуй болгож шинээр батлагадсан Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн авлигын асуудлыг үндсээр нь устгаж нийгэмд, ард иргэдэд итгэлийг авчрах нь нь нэн чухал асуудал болж байгааг онцолж байна.

Төрийн албан хаагчдыг ур чадвар дээр суурилан томилж намын томилгоог зогсоох

Залуучуудын авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдүүлэх, технологийг ашиглан тэмцэх

Хэвлэл мэдээлэл ба иргэний нийгмийн авлигын эсрэг оролцоог нэмэгдүүүлж тэднийг улс төрчдийн хараат бус байдал ба дарамт шахалтаас хамгаалах

Монгол Улсын ардчиллыг хэмжихэд зөвхөн сонгуулийн ардчилал байна, сонгуулийн дараахь иргэдийн оролцоо хяналт зөвшилцөл сул оноо авсаныг сайжруулах хэрэгтэй

Улс төрийн намуудын санхүүжилт нь ил тод биш байдаг нь авлигын гол эх үүсвэр болж буйг зогсох хуулийн зохицуулалт хийх шаардлагатай байна.

Авлигын индексийн талаарх мэдээлэл

* Нийтийн алба буюу төрийн албан дахь авлигын индекс нь хувийн буюу бизнэсийн салбар дахь авлига болон бусад салбар дахь авлигаас өөр байж болно. Учир нь Авлигын индек нь Нийтийн алба буюу төрийн албан дахь авлигыг хэмждэг.

* Авлигын индекс нь яг энэ цаг мөчид тухайн улсад гарч буй авлигын өөрчлөлт тэмцлийг тусгаж хэмжиж чадахгүй бөгөөд учир нь энэхүү судалгааг 2019 оны 12 сарын эхээр эцэслэсэн байдаг.

* Улсуудын Авлигын индексийн жил бүрийн оноог харьцуулах боломжтой бөгөөд харин жил бүрийн хэддүгээрт жагссаныг харьцуулах боломжгүй.

* Авлигын индекс нь гадаад эх сурвалжуудаас авч нэгтгэсэн индекс бөгөөд – Transparency International өөрөө дата цуглуулдаггүй .

* Авлигын индекс судалгааны нэг онооны өөрчлөлт нь авлига хэмээх нүсэр том асуудлыг илэрхийлэхгүй бөгөөд ийм ч учраас Авлигын индексийг цогц бүхлээр нь харах нь зүйтэй. Авлигын индекс нь хувийн салбар дахь авлига ба мөнгө угаалтын тохиолдол бүрийг хэмжиж чаддаггүй.

* 2012 ба 2017 онуудад Европын Холбооны Нэгдсэн Судалгааны төв ( European Comission Joint Research Center ) зүгээс Авлигын Индексийн тооцоолж буй аргачлалд аудит хийсэн бөгөөд энэхүү аргачлал нь агуулга ба статистик тооцоололын хувьд шаардлага хангаж байна гэж үзсэн байна.